Introductie

In mijn zoektocht naar de betekenis van ‘overgave aan God’ kwam ik het boek Paradox Lost – Uncovering your true identity in Christ tegen.¹ In dat boek las ik een bepaalde visie op het omgaan met paradoxen in christelijk geloof. Een paradox is een schijnbare tegenstelling. Er zijn meer dan genoeg ideeën die voor mensen vaak moeilijk met elkaar te rijmen zijn. Is het wijs om zulke paradoxen te laten bestaan in de christelijke theologie? Volgens het boek wel.

Paradox in godsbeeld

Het boek vertelde onder meer dat de ‘lam-achtige’ en de ‘leeuw-achtige’ kanten van god, zoals die blijken in de bijbel, samen een paradox vormen. Mensen vinden het moeilijk om zich toe te vertrouwen aan de bijbelse god vanwege de leeuw-achtige eigenschappen (nl. macht, oordeel etc.). Volgens het boek moeten we die kant van god’s karakter niet willen wegpoetsen, want dan doen we tekort aan de waarheid over god. De lam- en leeuw- kanten lijken onverenigbaar te zijn maar dat zijn ze eigenlijk wel; een paradox dus, aldus het boek. Het behouden van de ‘paradox’ werd beschreven als wijs en gebalanceerd, met de volgende argumentatie: “als je de twee elementen van de tegenstelling niet tegelijk in beeld houdt dan gooi je óf de ene óf de andere kant weg en dat zijn beide doorgeschoten reacties. Als je gebalanceerd wilt zijn dan heb je beide elementen nodig; dus moet je beide behouden.” (mijn parafrase)

Toen ik dat las dacht ik: “ho even, met deze aanpak kun je alle tegenstellingen – dus niet alleen schijnbare tegenstellingen maar ook werkelijke tegenstellingen – goed praten. Wie bepaalt of twee dingen elkaar slechts schijnbaar of elkaar werkelijk uitsluiten? De bijbel? De theoloog? …?
Let op: Met deze aanpak kun je de grootst mogelijke hufterigheden gedogen. Mensen neigen m.i. soms naar het behouden van ‘paradoxen’ omdat dat het soms makkelijker maakt om structurele ongezondheden niet onder ogen hoeven te zien en de consequenties daaruit te trekken. Zo wil ik niet leven. Kijk, ik vind een gebalanceerd godsbeeld belangrijk maar ik vind een gezond godsbeeld veel belangrijker. Dus: weg met de angstaanjagende kanten van het bijbelse godsbeeld. Want wat heb je aan een godsbeeld wat wel ‘waar’ en ‘gebalanceerd’ is maar waaraan je je niet kunt toevertrouwen?!

Aslan – geen tamme leeuw

Ik ken de bekende Narnia verhalen van C.S. Lewis. In die verhalen wordt god/Jezus – in de personage van de leeuw Aslan – ook met de leeuw-achtige en de lam-achtige kanten afgeschilderd. In de verhalen vinden sommige personages Aslan behoorlijk eng. “Aslan is geen tamme leeuw!” In de verhalen komt het omgaan hiermee er op neer dat personen de gok moeten nemen of Aslan hen wel of niet op zou eten als ze bij hem in de buurt zouden komen.² Maar gelukkig: iedereen die het aandurft om op Aslan af te stappen ontdekt dat het een goedmoedig persoon is (“streng doch rechtvaardig” zeg maar). Iedereen die niet op hem af durft te stappen en afstand houdt omdat ze het niet vertrouwen wordt als eigenwijs/laf/blind afgeschilderd. Daarbij denk ik: Lewis, waarom doe je dit? Waarom vind je het zo belangrijk dat mensen een barrière over moeten om god te ontmoeten? Waarom moet god naast vriendelijk ook afschrikwekkend zijn? Als Aslan iedereen die bij hem komt goed doet, en dus eigenlijk niet zo gevaarlijk is als hij eruit ziet, dan is die afschrikwekkendheid een masker. Wat is het nut daarvan? Waarom hecht je daar belang aan als het netto effect er van is dat het mensen hindert om tot hun bestemming te komen? Dezelfde vragen heb ik bij het bijbelse godsbeeld en de argumentatie die christenen hebben om ‘god te nemen zoals je in de bijbel leest’.

Ik heb liever veiligheid

Een illustratie: Stel dat je van beroep judo-trainer bent en je in je vrije tijd een kind tegenkomt, dan kun je ervoor kiezen om dat kind te vertellen over je fantastische vaardigheden om iemand tegen de grond te werken – waarna het kind waarschijnlijk niet meer bij je in de buurt durft te komen. Dan heb je misschien recht gedaan aan bepaalde eigenschappen van je, maar m.i. heb je dan toch ontzettend de boot gemist, want het contact dat je had kunnen hebben met het mensje tegenover je was veel belangrijker dan recht doen aan wat er allemaal over jezelf te vertellen valt.³

Ik zou me kunnen toevertrouwen aan iemand van wie duidelijkheid dat hij of zij van mij houdt, zonder maskers, zonder dreiging, zonder addertjes onder het gras, zonder risico’s. Daar zou ik gelukkig van worden. Dat ‘paradoxale gedoe’ werkt niet voor mij. Wat mij betreft doen Lewis en anderen die het paradoxale godsbeeld voorstaan geen recht aan de ‘veiligheidsmechanismen’ die ingeschapen zijn in mensen. Als iemand een houding tegenover je aanneemt die dreiging uitstraalt dan voel je je onveilig. Dat is een hele diepe lichamelijke reactie die je direct voelt. Die reactie is er niet voor niets: zo werk je als mens, om aan gevaar te kunnen ontsnappen wanneer dat nodig is. Lewis en anderen verwachten van mensen dat ze dat negeren. Dat doet m.i. geen recht aan de schepping.

Een gevoel van veiligheid ervaar ik veel meer in de boeken van Paul Young (De uitnodiging en De oversteek) dan in de Narnia verhalen, omdat ik in de Narnia verhalen – christelijk als ze zijn – toch op de achtergrond voel dat Aslan (i.e. god) mensen niet zonder meer accepteert en mij anders wil maken dan ik ben.

Ik ben er diep van overtuigd dat als iemand je liefheeft, je dat kunt voelen en dat dat duidelijk is en dat je je daarbij veilig voelt. Dus als ik geen overduidelijke liefde ervaar (er kunnen naast liefde heus nog wel andere sentimenten zijn maar liefde heeft voor mij ruim de hoogste prioriteit) dan geloof ik niet dat ik God aan het ontmoeten ben. Ik houd zielsveel van liefdevol met elkaar omgaan en ik geloof dat liefde onmiskenbaar is. Dus als ik geen liefde en veiligheid bij iemand ervaar, dan klopt er iets niet, ook al steekt de hele christelijke wereld de loftrompet erover op.

Conclusies

• Ik heb liever een god bij wie ik me veilig voel dan een god die het belangrijker vind dat ik ontzag voor hem heb.
• Veilig contact maken vind ik belangrijker dan een compleet en gebalanceerd beeld van je fantastische en indrukwekkende eigenschappen overbrengen.

Herken je het gevoel bij de Narnia-boeken wat ik aangaf, of niet? Herken je het gevoel van je niet zonder meer veilig voelen bij God, of niet? Ik stel je bijdrage op prijs, je kunt hieronder het commentaar formulier invullen.
Vriendelijke groet, Pieter

¹ Hierbij een hyperlink naar een Google Books exemplaar van Paradox Lost.

² De afschrikwekkendheid van Aslan komt niet alleen door zijn indrukwekkende leeuwen-uiterlijk maar ook door wat hij over zichzelf vertelt (“ik het mensen en koninkrijken opgegeten”).

³ Ik vind deze illustratie nog behoorlijk positief t.o.v. van godsbeeld wat uit de bijbel en uit Narnia naar me toekomt.